Logo One Planet

One Planet Talk met Jan-Peter Balkenende

“Mondiale ontwikkelingen kunnen leiden tot minder aandacht voor klimaat.”

Voormalig minister-president Jan-Peter Balkenende spreekt zich normaliter niet snel uit over zijn opvolgers. Maar als hoofdgast tijdens de eerste One Planet Talk van Museon-Omniversum had hij wel een advies voor het huidige kabinet: “Zet de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties op de eerste plek. Ze vormen een verbindende agenda in een maatschappij die verdeeld is.”


Na afloop van de eerste One Planet Talk, op donderdagmiddag 14 april 2022 in Museon-Omniversum in Den Haag, was er veel om over na te praten. Als premier van Nederland van 2002 tot 2010 kreeg Jan-Peter Balkenende (66) veel lastige issues op zijn bord. Onder zijn bewind was het bijvoorbeeld dat Nederland troepen leverde voor de Irakoorlog, waarvan een van de aangedragen redenen destijds was dat Irak (achteraf onjuist) zou beschikken over massavernietigingswapens. Toch is dat de enige beslissing waar hij nu geen goed gevoel meer bij heeft. “Met de kennis van nu kunnen we afvragen: hadden we een mandaat? Maar het was voor mij ook een ethische worsteling. Als er een genocide wordt gepleegd, dan moet je ook zeggen dat het genoeg is en kun je je niet verschuilen achter andere landen.”

'Kopenhagen’ als gemiste kans

Tegenover een publiek van zakelijke relaties van Museon-Omniversum, maar ook een flinke vertegenwoordiging van studenten van de Haagse Hogeschool besprak Balkenende niet alleen zijn regeringsperiode, maar ook het onderwerp duurzaam ondernemen. Iets waar hij zich als hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, maar ook als consultant voor EY en in verschillende initiatieven waaronder de Dutch Sustainable Growth Coalition van acht grote Nederlandse internationale bedrijven, hard voor maakt. Balkenende ging hierover in gesprek met voormalig VN-jongerenvertegenwoordiger Hajar Yagkoubi, waarbij studenten in de zaal zelf ook prikkelende vragen konden stellen. Hoe zit het bijvoorbeeld met de voorliefde van de oud-politicus voor het autoracen? Dat is immers toch niet de meest ecologisch verantwoorde activiteit. En ook: heeft hij naar zijn idee wel genoeg gedaan voor duurzaamheid in zijn periode als premier?

De op deze middag bijzonder openhartige Balkenende verschool zich nergens voor. Ook niet voor zijn passie voor de autosport, waarbij hij desondanks wel wees op veranderingen zoals de opkomst van hybride technologie en de nieuwe elektrische klasse Formule E. Of het heikele onderwerp kernenergie, waar hij voorstander van is omdat we volgens hem met renewables alleen onze afhankelijkheid van fossiele energie niet snel genoeg kunnen afbouwen. In zijn tijd als premier bestonden de Sustainable Development Goals (SDG’s) nog niet, wel speelden destijds de zogeheten Millennium doelen. “Die hadden vooral betrekking op ontwikkelingslanden, waarbij we wereldwijd in enkele jaren toch 70 tot 80 procent van de doelen hebben gerealiseerd.” Balkenende vroeg als premier aandacht voor de spraakmakende film ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore’, werkte samen met MVO Nederland om het bedrijfsleven te activeren voor klimaatactie en maakte zich sterk voor de VN-klimaatconferentie in Kopenhagen in 2009. Die ziet hij nog altijd als een gemiste kans. “Als EU waren we bereid ver te gaan, maar dat was tegen de wil van de leiders van vooral China, dat het vooral zelf wilde doen. Maar ook de VS, waar Obama het probleem had dat hij het congres niet mee kreeg.”

Meer luisteren naar jongeren

Nederland staat op plaats 9 van de wereldranglijst als het gaat om hoe we presteren op het gebied van de SDG’s. Waar we vooral achterblijven is op SDG 13 (duurzame energie) en 15 (biodiversiteit). Balkenende heeft een historische verklaring voor de slechte prestaties van Nederland op het gebied van renewables. “We zijn een gasproducerend land geweest en zijn daarna gas gaan importeren. Door die focus is de aandacht voor renewables minder geweest.” Toch is er ook sprake van een kentering. “Mijn ouders hadden nog een kolenkachel en kregen op een gegeven moment een gaskachel in huis, dat was toen heel modern. Nu zitten we weer in zo’n verandering. Wat dat betreft is Museon-Omniversum ook zo inspirerend. Hier zie je wat je met waterkracht en zonne-energie kunt doen. We zitten echt in een fase van nieuwe ideeën. Daarom is het ook zo belangrijk dat we blijven luisteren naar young professionals en start-ups. Ook grote bedrijven moeten daar rekening mee houden. Laatst had ik een bijeenkomst met CEO’s, zij moesten verplicht een jong iemand meenemen naar het event. Dat soort initiatieven vind ik heel goed.”

Alle goede intenties ten spijt: mondiaal en zelfs in Europa zijn we niet ‘on track’ om de SDG’s in 2030 te bereiken. Wat kunnen we doen om de realisatie hiervan dichterbij te halen? “Inspiratie is nodig, maar het gaat vooral om concrete acties en zaken meetbaar te maken. Hier in Den Haag is de Maatschappelijke AEX (MAEX) als initiatief opgezet, om de SDG-performance meetbaar te maken. Dat vind ik een mooi voorbeeld. Waar vooral behoefte aan is, is een eerlijk verhaal. DSM doet dat goed, zij hebben in hun jaarverslag een paragraaf: wat ging niet goed? Unilever ook: die houden elk jaar sessies onder medewerkers met de vraag: zitten we op de goede weg? In het klimaatakkoord van Parijs in 2015 is ook de afspraak gemaakt tussen landen om meer te rapporteren. Ook daarom ben ik verdrietig over huidige mondiale ontwikkelingen. Wat er nu gebeurt in Oekraïne is afschuwelijk en zet ook de SDG’s onder druk. Ik maak me zorgen dat het leidt tot minder aandacht voor klimaatactie.”

Verbinding is hard nodig

In het regeerakkoord is een kans gemist om SDG’s daarin centraal te stellen. Zo letterlijk wilde Balkenende het overigens niet stellen (“Ik hou me vaak stil over de politiek en spreek me liever niet uit over mijn opvolgers”), wel vindt hij dat het kabinet SDG’s voluit op de eerste plaats zou moeten zetten. “Als je SDG’s serieus neemt kun je er veel beleid aan ophangen. Een tweede voordeel is dat je dan een band hebt met bedrijven, de wetenschap en NGO’s. Een verbindende agenda is hard nodig in een maatschappij die verdeeld is en juist SDG’s werken verbindend.”

Op dit moment is er veel draagvlak onder ondernemers voor klimaat. Tijdens de One Planet Talk werd dit nog eens benadrukt door Arne Weverling, voormalig wethouder in de Gemeente Westland, ondernemer en voorzitter van het One Planet Platform. “Bedrijven hebben hun oogkleppen wel afgedaan als het gaat om duurzaamheid. Die beweging willen we met ons netwerk een boost geven.” Het stimuleren van duurzame ontwikkeling is de ambitie van Museon-Omniversum, vertelde commercieel directeur Iris van den Akker. “Als je bijvoorbeeld de met National Geographic georganiseerde tentoonstelling ‘Solar Portraits’ bezoekt, ga je hopelijk ook nadenken over wat je zelf kan doen op dit vlak. Naast inspireren willen we activeren rondom SDG’s.” Lokale actie is hard nodig om de vertaalslag te maken van wereldwijde doelen naar duurzame impact. Iets waar ook Balkenende zich volledig in kon vinden. “We hebben in onze samenleving de technologie om te veranderen, maar maken nog veel te weinig gebruik van nieuwe ideeën.”